De Algemene begraafplaats Den Helder is een van de oudste begraafplaatsen van Nederland. De oudste bekende tekening waarop deze staat afgebeeld, is van Pieter Pietersen uit het jaar 1606. Een Huisduiner schoolmeester. Jack Ambriola vertelt over hem in de video. 

Wat deze rustplaats van inwoners uit Den Helder en vele roemruchte helden als Dorus Rijkers en Cornelis Dito vooral bijzonder maakt, is dat vanaf de 17e eeuw alle historische periodes zijn vertegenwoordigd. Daardoor krijg je een goed beeld van begraven in Nederland. En ook door je te verdiepen in de verhalen achter de Grote Monumenten, de rustplaatsen van Zeeredders & walvisvaarders, de Joodse begraafplaats en van andere, illustere inwoners van Den Helder.  ‘Het zijn’, zo schreef wijlen Jan T. Bremer, die diverse boeken heeft geschreven: ‘oorkonden, getuigenissen, verklaringen in steen’.  

En zo is het precies. Maar laten we naar het begin gaan.

Pure nood
Deze begraafplaats ontstond rond 1600, uit pure nood. Een pestepidemie rond 1600 eiste zoveel levens, dat er in allerijl een begraafplaats werd gecreëerd. In een groot vierkant stuk grond kwamen vier grafvelden, met elk een eigen naam: G-, R-, A- en F-veld. Dat zal vast geen toevallige keuze zijn geweest!

Historische velden
Vandaag de dag zie je deze historische velden nog steeds in het midden van de begraafplaats. Veel van de verhalen die je via de Verhalenroute kunt beluisteren, zijn ook van mensen die hier begraven liggen.  

Het woord begraafplaats bestond nog niet, in die eerste eeuwen. Dat kwam pas op in de 19e eeuw, toen begraafplaatsen los van een kerk werden aangelegd. Tot die tijd werden overledenen rondom de kerk begraven, op het zogenoemde kerkhof. En zelfs al kun je deze plaats geen kerkhof noemen – want de overledenen kwamen in ongewijde grond – toch werd die naam gebruikt voor de statige toegangsweg. Die heeft altijd Kerkhoflaan geheten. Het is een anekdote die Jack Ambriola, een van onze historische verhalenvertellers, ook altijd aanhaalt als hij mensen rondleidt op deze begraafplaats. 

Veranderingen
De begraafplaats heeft veel verandering ondergaan in de loop der jaren. Of eeuwen, moeten we eigenlijk zeggen. In 2012 is deze begraafplaats uitgebreid op het voormalig volkstuincomplex direct grenzend aan de begraafplaatsen. Zo is ruimte ontstaan voor ongeveer 240 kindergraven en 400 huurgraven, waaronder de Islamitische graven. De Joodse begraafplaats bestond al. Inwoners van diverse achtergronden hebben hier een plek om hun dierbaren te begraven.

Wandelpark
De Huisduiner begraafplaats, zoals die in de volksmond heet, is in eerste instantie natuurlijk een plek waar je je naasten een laatste rustplaats kunt geven en herdenken. In een graf of bij een urnenmuur. Een urn die ook geplaatst kan worden in het gedachtenispark. Door de aanplant van diverse bomen en het intieme strooibos, heeft die een sfeervolle aanblik. Dat maakt het zo aantrekkelijk als wandelpark.  

Sterrenkindjes
Je naasten herdenken gebeurt niet alleen alleen na een kort of lang geleefd leven; ook bij een leven dat is afgebroken voordat het werkelijk is begonnen. Zoals het geval is bij sterrenkindjes. Dat zijn de kinderen die in de eerste 24 weken van de zwangerschap levenloos ter wereld komen. Of in die eerste 24 weken levend geboren worden maar minder dan een dag blijven leven. „Het is nu tastbaar geworden. Dit is heel waardevol”, zei een ouder van een sterrenkindje in de Helderse Courant, over de mooie, stalen gedenkboog op een grafveldje, met daarin de sterren. Tastbare herinneringen dus aan hun ongeboren kind. Verhalen die blijven leven…

Spiritueler?
Misschien laat dit zien hoe we in de loop der tijd spiritueler zijn geworden? Want er zijn zeker kindergraven op de Algemene Begraafplaats, maar niet zoveel. In de verhalenroute vertelt Jack Ambriola over het kindergraf van Marye Jansdochter Kastrikom, die slechts 9 jaar werd. Er is ook een verhaal bekend over Hilgonda Dirks die met acht kinderen in het graf lag! Zij leefde van 1701-1752. Op haar graf stond: 

Hier Leyt Begraven Hilgonda Dirks 
Vrouw van Ian De Leeuw 
Is Gestorven Den 24 Juny 1752 
In Den Ouderdom van 51 Jaar 6 Maanden 
En nog Agt Kinderen Leggen bij Haar.  

Op de Joodse begraafplaats staan ook een paar kindergraven, die opvallen omdat de rechtopstaande stenen beduidend kleiner zijn dan die van de volwassenen.  

Gedenkbomen
We hebben vandaag de dag ook meer aandacht voor het gedenken van mensen die gemist worden. Daarom staan op de Algemene Begraafplaats Den Helder ook twee gedenkbomen. In de bomen is plek voor 450 blaadjes. Elk blaadje is een eerbetoon aan de persoon van wie de naam in het blad gekerfd staat. Het is een serene plek. Met een bankje waar je kunt zitten om de mensen die je mist te herdenken.  

Wandelen
Ook als je geen verwanten hebt op deze begraafplaats maar wel houdt van wandelen, van serene rust én de mogelijkheid om dat te doen in de parkachtige omgeving die deze begraafplaats is, dan is dit een mooie plek om te bezoeken. Om op een bankje te zitten, door de Gedenktuin te wandelen of door het Springerplantsoen te lopen, dat weer zo anders is van stijl en inrichting dan andere plekken.

Zoals de historische grafvelden zo anders zijn dan de Joodse begraafplaats. Elke plek heeft zijn eigen kenmerken.  

Restauratie

De gemeente Den Helder is trots op deze begraafplaats en doet wat nodig is om dit belangrijke erfgoed te bewaren en te onderhouden. Zo werd in 2022 een paar jaar durende restauratie afgerond aan een groot aantal graftekens. Het ging om graftekens waarvan de gemeente de eigenaar is.  

Dat was hard nodig, want in verval zit schoonheid, maar we willen de bijzondere graftekens ook behouden voor toekomstige generaties. De werkzaamheden waren uiteenlopend: zoals herstellen van scheuren en barsten, breuken en voegwerk, het aanvullen van verdwenen kettingen, vast- of rechtzetten van tekstplaten, onkruid verwijderen en herstel van het groen. 

Zo konden we de oorspronkelijke sfeer van het oude gedeelte van de begraafplaats in stand houden, en ervoor te zorgen dat de graftekens weer honderd jaar mee kunnen. De Stichting Historische Grafmonumenten speelde een grote rol in de inventarisatie en restauratie.

Overigens ligt het onderhoud voor graftekens waar de gemeente geen eigenaar is, bij de zogenaamde rechthebbende zelf. Hopelijk zien ook zij de historische waarde in van hun graf en willen ze het behouden voor het nageslacht. 

Kom langs!

Hopelijk moedigen de levendige verhalen die we hebben vastgelegd met Jack Ambriola en Maarten Noot, je aan om een begraafplaats niet te mijden of alleen te bezoeken om naasten te herdenken. 

We hopen van harte dat je de Algemene Begraafplaats Den Helder óók gaat beleven als de plek om te komen wandelen, je hoofd leeg te maken of misschien te reflecteren op dat wat je bezighoudt. En te luisteren naar de verhalen. Waarmee we allen die hier liggen eren én weer tot leven brengen in onze harten.